Door Jeannet Pasterkamp-Boerkoel

Een leven zonder papier is haast niet denkbaar. (…) Papier wordt gebruikt voor kranten, om brieven te schrijven, boeken op te drukken, om tekeningen en aquarellen op te maken, als verpakkingsmateriaal en voor nog veel meer.’ Zo begon het artikel ‘Papiermolens in Nederland’ in de Knip-Pers 2005-3. Wij vinden papier maar heel gewoon. Toegegeven, knippers zijn zuinig op papier. Kleine stukjes zwart papier worden bewaard, je kunt er altijd nog wel eens iets van knippen. Cadeaupapier wordt zorgvuldig gladgestreken en opgeruimd, ook dat kun je gebruiken om uit te knippen of als achtergrond voor knipwerk. Of gewoon, er een ander cadeautje weer in verpakken. Maar verder Het meeste papier verdwijnt in de papiercontainers zodat er weer nieuw papier van gemaakt kan worden. Toch slingert er nog veel papier op straat.

Dat was vroeger wel anders. Papier was een belangrijk en nuttig materiaal dat zeer gewaardeerd werd. Vodden en oude kleren die op straat lagen werden verzameld, om nieuw papier van te maken en ook toen al werd oud papier opnieuw gebruikt.

genopt = naar kwaliteit gesorteerd; boeken: het papier werd meestal in platte vellen afgeleverd, maar soms werd het dubbel gevouwen tot een boek van 24 vellen; een riem bestaat uit 20 boeken. NB: f zonder dwarsstreepje = s

In het Vaderlandsch A-B Boek werd aan kinderen. uitgelegd, hoe papier gemaakt werd. Heel opmerkelijk is het watermerk van de papiermolen Woocky Hole in Somerset, dat een andere kant laat zien van de kringloop van het papier en ook van de maatschappij.

Uit de lofzang op de papierfabricage ter gelegenheid van één of ander feest in de Zaanstreek blijkt wel, hoe belangrijk de papiermolens waren voor de economie. Maar het was hard werken in een papiermolen. De werktijden waren lang, in de winter van 6 uur ‘s morgens tot zes uur ‘s avonds in de zomer werkte men zelfs door tot 8 uur. Soms moest men ook nog een heel eind lopen naar de molen. En alleen op zondag was men vrij. Het vaste personeel, zoals de molenaar en de papiermakers verdienden  8 gulden per week, sorteerders, inpakkers en anderen slechts 3 gulden.

Van oude gedichten, liederen en prenten volgt hier een kleine bloemlezing. (Zaanse) Liedjes op de papiermakerij.
Bron: Zaans Museum, Zaandam

Illustraties:
1. Lompenprikker. Naar een 19eeuwse kinderprent.
2. Papier, afbeelding uit het Vaderlandsch A-B boek, met bij behorende tekst.
3. Watermerk van de papiermolen Woocky Hole in Somerset
4. Papierschepper, koetser en heffer. Afbeelding naar een vroege houtsnede.

Geraadpleegde literatuur:
1. Kees van Bodegraven: Zelf papier maken. De Bilt, 1979.
2. C. Th. Kokke: De Veluwse papiermolen. Arnhem, 1977.
3. Vaderlandsch A-B boek voor de Nederlandsche Jeugd. Fascimile uitgave van het oorspronkelijk boek, uitgegeven in 1781 door W Holtrop in Amsterdam.
4. De Schoolmeester. Informatieve folder van de Papiermolen in Westzaan.

Dit artikel verscheen uitgebreider in Knip-Pers 2006-3