Door Rieny van Beek

“De sterveling, zijn dagen zijn als het gras, als een bloem des velds, zo bloeit hij; wanneer de wind daarover is gegaan, is zij niet meer, en haar plaats kent haar niet meer.”
Psalm 103 vers 15 en 16.

De bloem die spoedig verdort, verwijst naar de vergankelijkheid van de aardse schoonheid en het aardse leven. In het hemels paradijs is deze schoonheid duurzaam en het leven eeuwig. Het planten van bloemen op een graf is een oud gebruik, wat hiermee verband houdt. In de christelijke symboliek verwijst de bloesemkelk, die naar boven geopend is, naar het ontvangen van Gods gaven.

Symbolen voor de drievuldigheid
De drieëenheid, ook wel drievuldigheid of Triniteit genoemd, betekent in de christelijke kerken dat God n Wezen is en zich openbaart als drie personen: de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. De. drievuldigheid wordt uitgesproken tijdens de doop: “Ik doop u in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest”. Er zijn enkele bloemen en planten, die de drievuldigheid uitbeelden en vaak op oude schilderingen voorkomen.

Het blad van de aardbei is drietallig en daarom een beeld van de drievuldigheld. Door de fijne smaak en geur wordt de vrucht vergeleken met hemels voedsel als beloning voor goede werken. Daarom betekent de vrucht van de aardbei: rechtvaardigheid.

Het driekleurig viooltje wordt drievuldigheidsbloem genoemd door de drie kleuren in haar bloemkroon. In de bloemvorm van het viooltje kan men een door stralen omgeven driehoek zien met in het centrum een oog. Deze gelijkzïjdige driehoek is een oudchristelijk symbool voor de goddelijke drievuldigheld. Het oog binnenin de driehoek is het alziend oog van God, een christelijk symbool wat reeds in de Middeleeuwen bekend was en verwijst naar 1 Petrus 3 vers 12: “De ogen des Heren zijn  op de rechtvaardigen”.

De akelei heeft een drietallig blad en is daarom een symbool voor drievuldigheid. Een deel van de bloem lijkt op een duif, het symbool voorde Heilige Geest.

Ook van de anemoon is het blad drietallig en een teken van de drievuldigheid. Volgens de overlevering worden met de “leliën des velds”, waarover Jezus in de bergrede spreekt, de anemonen bedoeld; zij zijn het attribuut van enkele heiligen. De rode anemoon is een symbool van de dood en het bloed van Jezus, volgens een legende bloeiden er anemonen aan de voet van het kruis. Het bloed van Jezus kleurde deze bloemen rood.

De engelwortel is een symbool voor de drieëenheid omdat de bladeren drietallig zijn. Het geneeskrachtige kruid brengt zegen, omdat het volgens een legende door een engel aan de mensen is gegeven in de tijd dat de pest, de zwarte dood, heerste.

De iris heeft drie bloembladeren die naar beneden, naar de aarde zijn gericht en drie die naar boven, naar de hemel zijn gericht. Het is daarom een veel gebruikt symbool voor de drievuldigheid.

Ook de klaver is een teken van de Triniteit, doordat het blad drietallig is. Saint Patrick, die omstreeks 440 zendeling was in Ierland, gebruikte het klaverblad om de Ieren de drievuldigheid van God uit te leggen. Het klaverblad werd het attribuut van Saint Patrick, die een slang doodde met een klaverbladvormige kruisstaf. Het klaverblad, shamrock, is een nationaal symbool in Ierland. De sterfdag van Saint Patrick (17 maart) is een nationale feestdag.

Vroeger werd klaver gebruikt als grafbeplanting en daarom is het een ver wijzing naar nieuw leven na de opstanding.

Christussymbolen

Enkele bloemen en planten verwijzen naar het lijden en sterven van Christus en zijn opstanding. Het gevlekte blad van de aronskelk en de rode bessen zouden volgens een legende ontstaan zijn omdat het bloed van Christus erop gevallen zou zijn. De naam heeft deze bloem te danken aan de opvallende bloeikolf, die herinnert aan de staf van Aäron.

De doornen van de christusdoorn herinneren aan de doornenkroon die Jezus moest dragen voor zijn kruisiging. De rode bloemen van de klaproos doen denken aan het bloed van Jezus. De klaproos komt veel voor op plaatsen waar hevig gevochten is. In de zomer van 1919, na de eerste wereldoorlog, bloeiden de klaprozen uitbundig op de slagvelden van Vlaanderen en Noord-Frankrijk. Tijdens de dodenherdenking in Engeland op 11 november, worden er op de oorlogsbegraafplaatsen kransen en klaprozen gelegd. Iedereen draagt dan een imitatie-klaproos in zijn knoopsgat. De opbrengst van de verkoop van de klaprozen (poppies) is bestemd voor de opvang van gehandicapte veteranen en hun familie. Tijdens de herdenkingsplechtigheid in de Royal Alberthall dwarrelen duizenden klaproosblaadjes naar beneden tijdens de twee minuten stilte. In de poppies zien we het symbool van de vrede en hoop, de eerste bloem die na de vrede op het front zo rijkelijk begon te bloeien. De klaproos betekent ook vertroosting. Op sommige afbeeldingen waarop Christus aan het kruis is genageld, heeft hij een lisdodde of rietstok als scepter in de hand. De rietsigaren van de lisdodde worden in Vlaanderen Christusstokken of Ecco-homo-riet genoemd (Ecco homo betekent: zie de mens). De getande bladeren van de hulst ver wijzen naar de doornenkroon en de rode bessen doen denken aan het bloed van Jezus.

De passibloem beeldt het lijden van Christus uit. De stampers lijken op de nagels en de meeldraden op de hamers die bij de kruisiging werden gebruikt. De bloemkroon lijkt op een doornenkroon en de vijf meeldraden verwijzen naar de vijf wonden van Jezus.

De kalebas heeft een grote groeikracht en is daarom een symbool voor de verrijzenis. De pelgrims gebruikten de kalebas om water in te bewaren op reis. De muurbloem groeit op oude muren en lijkt er wel doorheen te breken. Ze herinnert aan de steen die van het graf gerold is, daarom is de muurbloem een symbool voor de opstanding. De steenbreek lijkt rotsen en stenen te kunnen splijten en is zo een symbool voor het opengebr9ken graf. De palm verwijst naar de overwinning en opstanding. Bij Jezus intocht in Jeruzalem riepen de mensen Hosanna en zwaaiden met palmtakken. Op de graven van de eerste christenen werd vaak een palmtak afgebeeld als verwijzing naar de opstanding.

De bloembladeren van de tulp staan open naar de hemel, daarom is de tulp het symbool voor gebed. Volgens een legende bad Jezus in de nacht voor de kruisiging in de olijfhof te midden van witte tulpen. Toen de ochtend aanbrak waren deze tulpen rood geworden.

Gelezen:
Symbolische bloemsierkunst, Aad van Uffelen en Tini Brugge.
24 Christelijk Symbolen, geknipt en verklaard door S.S. Smeding.
Prisma van de symbolen, Hans Biedermann.

knipsels van Rieny van Beek.
Dit artikel verscheen eerder in Knip-Pers 1994-2.