Christelijke symboliek van bloemen

Heer Jesus heeft een hofken, daar schoon bloemen staan.
Daarin zoo wil ik plukken gaan, ‘t is wel gedaan.
Die leliekens, die ik daar zag zijn zuiverheid.
Die zoete violetten zijn ootmoedigheid.
De schoone purper roze was de lijdzaamheid.
De schoon vergulde goude bloem gehoorzaamheid.
Nog was er één, die boven al spande de kroon,
Coronimperiale, ‘t was de liefde schoon.
Maar d’ aller schoonste beste bloem al in dat Hof,
dat was de Heere Jesus zoet, dus zij Hem lof.
Och Jesus, mijn gebed en al mijn zaligheid.
Maak van mijn hert uw hoveken, het is bereid.

refrein:
Men hoort daar niet dan engelenzang en harpgespel,
trompetten en klaretten en die veelkens al zoo wel.

                                                      

Door Rieny van Beek

In dit laat-Middeleeuws Nederlands lied wordt de bloemensymboliek van die tijd in het kort samengevat. Veel bloemen hebben als symbool een christelijke betekenis, die al eeuwenlang gebruikt is in de christelijke kunst. Bloemen verwijzen in het algemeen naar schoonheid en vergankelijkheid. Geneeskrachtige kruiden verwijzen naar Jezus, die het heil der wereld brengt. Geurende planten verwijzen naar het goede en goddelijke.
Witte bloemen betekenen zuiverheid, reinheid en onschuld. Rode bloemen zijn een teken van liefde en lijden. Blauwe bloemen verwijzen naar de hemel, het mysterie en innige overgave. Gele bloemen zijn een symbool voor de zon, warmte en goud.

Mariabloemen
Een aantal bloemen worden Mariabloemen genoemd omdat ze lekker geuren, de Mariakleuren blauw of wit hebben, in de meimaand (Mariamaand) bloeien of omdat ze een eigenschap van Maria uitbeelden.
De bloem van de akelei kijkt naar beneden en beeldt zo ootmoed uit, een eigenschap van Maria. De akelei werd vroeger als geneeskrachtig kruid gebruikt tegen de bittere gal van geelzucht, als zinnebeeld diende het ter genezing van begeerte. De amandel wordt in de bijbel het beeld van bevestiging en uitverkiezing genoemd: Maria werd uitverkoren om de moeder van Jezus te worden. De anjer is het symbool voor liefde en lijden, het smalle onderste gedeelte van de bloem lijkt op de nagels waarmee Christus aan het kruis werd geslagen. Volgens een legende verscheen de anjer voor het eerst toen Maria haar tranen op aarde liet vallen tijdens haar tocht naar de plaats van de kruisiging: de Calvarieberg of Golgotha. De karmijnrode steenanjer wordt vaak afgebeeld bij de madonna met kind. De donkere vlekken op het blad van de cyclaam en het rode deel in het hart van de witte cyclaam herinneren aan het bloedend hart en verdriet van Maria. Wanneer Maria afgebeeld wordt met een tros druiven in de hand, wordt zij vergeleken met een wijnstok waarvan Jezus de vrucht is.

De goudsbloem richt zich op trouwe en gehoorzame wijze naar het licht en is daarom het symbool voor trouw en gehoorzaamheid, twee eigenschappen van Maria. De bladeren van de iris zijn zwaardvormig, dit herinnert aan het zwaard dat de door Maria’s ziel zou gaan. De jasmijn is een echte Mariabloem om haar geur, witte kleur en broosheid. Kamille is een geneeskrachtig kruid, speciaal voor vrouwenkwalen. Het wordt daarom moederkruid genoemd. Het komt vaak voor op oude schilderingen waar Maria, de Moeder Gods, is afgebeeld. Lavendel is een Mariabloem door haar geur en blauwe kleur. Het Lelietje van Dalen betekent heil en komst van Jezus, om haar geur en witte kleur. Het is ook een geneesmiddel bij de verstoring van het hartritme. De maagdenpalm betekent eeuwig leven, omdat de bladeren ook in de. winter groen blijven. De plant groeit goed in de schaduw en is om haar standvastigheid en blauwe bloemen een Mariaplant. De margriet heeft als volksnaam grote Mariabloem om haar witte kleur. De pioenroos wordt door haar geur en bloeiwijze vergeleken met een roos zon der doornen, een naam die ook aan Maria gegeven wordt. De zaden van de plant, als ketting bij zuigelingen om de hals gehangen, helpen tegen de pijn bij het tanden krijgen. De bloesembladeren en de wortel helpen tegen astma, epilepsie en jicht. Zeelieden werden door de pioenroos beschermd tegen de gevaren van de storm. Het sneeuwklokje betekent hoop. Volgens een legende werden Adam en Eva in, de winter uit het paradijs verdreven. Om Eva te troosten heeft een engel een sneeuwvlok veranderd in een sneeuwklokje om daarmee het einde van de winter en het begin van de lente aan te duiden. Zo werd de bloem een teken van hoop. Maria wordt wel aangeduid met de latijnse naam Spes mundi: hoop der wereld.

Het vergeet me nietje is een symbool voor trouw en door haar hemelsblauwe kleur en naam een echte Mariabloem. Volgens een legende vergat Adam haar een naam te geven. Voordat Adam wegliep hoorde hij haar snikken, zij kreeg toen de naam vergeet mij niet; opdat niemand deze bloem zou vergeten. Alchemilla heeft de volksnaam Onze Lieve Vrouwenmantel omdat op haar mantelvormige blad de dauw als parels blijft liggen.
De roos is een symbool voor liefde, de rode roos met doornen betekent lijden, de witte roos is een teken voor zuiverheid. Een roos met vijf bloemblaadjes betekent zwijgplicht en deze wordt soms boven een biechtstoel afgebeeld. De uitdrukking ‘sub rosa’, in vertrouwen, in geheim, is hiervan afgeleid. In de christelijke iconografie werd de roos als ‘koningin van de bloemen’ tot symbool van de hemelse ‘koningin Maria en van de maagdelijkheid. Alleen maagden mocht in de middeleeuwen rozenkransjes dragen. Maria is de roos zon der doornen. Volgens een legende hadden de rozen in het paradijs nog geen doornen. Zij zou den deze na de zondeval gekregen heb ben. Op voorstellingen van de Annunciatie, de aankondiging van de geboorte van Jezus door de aartsengel Gabriël aan Maria, is vaak een witte lelie te zien. Deze lelie heeft daarom de naam Madonnalelie gekregen. De symbolische betekenis van de lelie is onschuld, zuiverheid en reine maagdelijke liefde, door haar witte kleur, zoete geur en schoonheid. Het kleine viooltje heeft blauwe bloemen en betekent nederigheid en ootmoed, eigenschappen van Maria. De roos, de lelie en het viooltje zijn de Mariabloemen bij uitstek.

De stichter en eerste abt van Clairvaux, Sint Bernardus, zegt dan ook:
“0 Maria, viooltje van ootmoedigheid, lelie van de zuiverheid, roos van de liefde”.

Gelezen:
Symbolische bloemsierkunst, Aad van Uffelen en Tini Brugge.
24 Christelijke Symbolen, geknipt en verklaard door S.S. Smeding.
Merklappen en hun symboliek, Albarta Meulenbelt Nieuwburg.
Prisma van de Symbolen, Hans Biederis

Knipsels door Rieny van Beek.
Dit artkikel verscheen eerder in Knip-Pers 1994-1.