Door Rieny van Beek

In de tijd dat de vroeg-Christelijke kunst ontstond, konden de gewone mensen niet lezen en schrijven. Kennisoverdracht vond plaats door middel van vertellingen of door schilderingen. In de oud-Christelijke kerken zijn daarom veel muurschilderingen aangebracht, er hangen schilderijen en tapisserieën of er staan prachtige altaarstukken. Op deze schilderingen staan vaak passages uit de Bijbel, voorstellingen van Heiligen, Maria met het kindje Jezus of andere religieuze afbeeldingen.Ook de Heiligenbeelden spraken de mensen in die tijd erg aan. Behalve personen, die het belangrijkste op dergelijke voorstellingen waren, stonden er ook veel attributen op met symbolische betekenis. Vaak moet je zoeken naar deze symbolen omdat ze soms heel klein zijn. De mensen in de Middeleeuwen leefden niet zo jachtig als wij en hadden wel de tijd om alle kleine aanwijzingen op te sporen. Graag wil ik bloemen en planten, die in de vroeg-Christelijke tijd een symbolische betekenis meekregen, beschrijven.

Bloemen en planten met bijbelse naam

Sommige bloemen en planten hebben een Bijbelse naam gekregen omdat ze door hun kleur of vorm aan een persoon of gebeurtenis uit de Bijbel doen denken.
Jacobsladder. De volksnaam van deze plant slaat op de dubbele rij bladeren, die aan een centrale stengel zitten en zo op een ladder lijken. De aartsvader Jacob kreeg een droomvisioen van den ladder die tot de hemel reikte, waar langs de engelen Gods opklommen en neerdaalden als teken van contact tussen God en mens. De Jacobsladder is veel te zien op kribbevoorstellingen, als symbool van de verbinding tussen hemel en aarde.

Johannesbroodboom of Sint Jansbroodboom. De boom dankt zijn naam aan Johhannes de Doper, omdat hij zich met de vruchten van deze boom gevoed zou hebben. De zaden zitten in lange peulen en zijn eetbaar.

Judaspenning. De Judaspenning heeft zilverkleurige zaaddozen, die herinneren aan de dertig zilverlingen die Judas kreeg als loon voor zijn verraad van Jezus. De Judaspenning betekent verraad.

De Tiengebodenplant dankt haar naam aan de tjen opvallende donkere vlekken die zich op de groene bladeren bevinden. De tien vlekken herinneren aan de tien geboden die Mozes op twee stenen tafelen van God ontving op de berg Sinaï.

De Salomonszegel is familie van het Lelietje van Dalen. Het is een bosplant met langwerpig blad en kleine witte klokvormige bloemen, die bijeen aan lange gebogen stengels hangen. Als de stengels afsterven laten ze een litteken na op de wortelstok. Dat litteken lijkt met enige fantasie op een zegel dat vroeger gebruikt werd om belangrijke stukken te waarmerken.

Het Hemelroosje is een rijkbloeiende plant waarvan de bloemen van de blauwe variant aan de hemel doen denken. De Ster van Bethlehem dankt haar naam aan de vele stervormige bloemen, die wit of blauw van kleur zijn.

Het gebroken hartje, ook wel Mariatranen genoemd, is een sierlijke plant met hangende hartvormige bloemen aan gebogen stengels. De rose bloemen lijken op hartjes en de witte stukjes daarin zijn de tranen, die verwijzen naar het verdriet van Maria bij Jezus kruisiging en dood.

Jona’s wonderboom of Ricinus is een bladplant uit tropisch Afrika, met grote esdoornachtige bladeren. Eenmaal gezaaid bereikt deze struik al gauw de hoogte van meer dan een meter en doet dan denken aan de wonderboom die de Heer voor Jona beschikte, zodat hij in de schaduw kon zitten.

De doornen van de Christusdoorn herinneren aan de doornenkroon, die Jezus voor zijn. kruisiging moest dragen. De kleine rode bloempjes doen denken aan zijn bloed.

De Aronskelk heeft een opvallende bloemkolf die in de volksmond wel de Aronsstaf genoemd wordt.

De witgevlekte Mariadistel doet herinneren aan de moedermelk van de Heilige Maagd. De bittersmakende distel is een geneeskrachtige plant en helpt tegen maagkwalen.

Planten genoemd naar kerkelijke personen

Profetenbloem of Arnebia heeft heldere buisvormige bloemen. Iedere bloem heef t vijf ronde paarsgevlekte kroonbladeren, die na verloop van tijd verbleken

De Heiligenbloem of Santolina heeft fijnverdeeld zilverkleurig blad. Tussen het geurend blad verschijnen stralende knopvormige bloemhoofdjes als het aureool rond de heiligen., De astrophytum is een cactus en wordt in Nederland wel Bisschopsmuts genoemd omdat de vorm van de plant lijkt op het hoofddeksel van de bisschop. De Kardinaalshoed is een struik die in de herfst helderrode vruchten krijgt. Als deze vruchten opengaan ziet men de oranjerode zaden, die op het kardinaalshoedje lijken.

De Monnikskap heeft lange aren met, bloemen die op een kapje lijken in de kleuren diepblauw, blauw of paarsblauw.

Er zijn ook planten, die op een bepaalde datum bloeien of in een bepaalde tijd van het jaar thuishoren. In de voorzomer bloeit de lila Pinksterbloem uitbundig in de weilanden of langs de wegen. Hoewel de bloei niet altijd samenvalt met het Pinksterfeest dankt de bloem daar toch haar naam aan. Het Sint Janskruid is een geneeskrachtig kruid dat bloeit op Sint Jan, 24 juni. De symbolische betekenis is heil. De plant zou ontstaan zijn uit het bloed van Johannes, dat bij zijn onthoofding vloeide. Als men jonge bloemknoppen tussen de vingers stuk wrijft, komt er paarsrood sap uit. Als men het blad tegen het licht houdt, ziet men er lichte doorschijnende puntjes in: het blad lijkt doorboord met gaatjes. Dit, zou de duivel gedaan hebben in een poging de heilzame kracht te breken. In de bloemen van het St.Janskruid ziet men zomers kleine glanzende kevers in donkerblauwe, groene en donkerrode kleur. Het zijn de Sint-Janskruidhaantjes, die leven van de bladeren.

Op 25 juli is het de naamdag van Jacobus, dan staat in de duinen het Jacobskruiskruid volop in bloei. De plant bloeit met stralend gele bloemen, die een schermvormige tros vormen. Op het Jacobskruiskruid worden vaak geel met zwarte Zebrarupsen gevonden van de rood met zwarte Jacobsvlinder. Enkele bloemen en planten hebben Kerst voor hun naam. Zo bloeit de Kerstcactus of lidcactus meestal rond de Kerst met karmijnrode bloemen. De Kerstster is een plant met rode, witte of roze schutbladeren, die speciaal voor de Kerst gekweekt wordt. Ook de rode Kersttulp bloeit met Kerst. De Kerstroos is de vroegst bloeiende plant in de tuin. Rond Driekoningen staat ze met witte bloemen vaak in de sneeuw te bloeien.

De Passiebloem bloeit rond Pasen en beeldt het lijden van Christus uit.

Gelezen:
Manfred Lurker, Woordenboek Bijbelse beelden en symbolen.
Hans Biedermann, Prisma van de symbolen.
Aad van Uffelen en Tini Brugge, Symbolische bloemsierkunst.
Dr. P. Zonderwijk, De bonte berm.

Knipsels van Rieny van Beek
Dit artikel verscheen eerder in Knip-Pers 1994-3