Diersymbolen: vogels

Door Rieny van Beek

Boven de wolken
moet de vrijheid
wel grenzeloos zijn.

In het volksgeloof neemt het dier een belangrijke plaats in. Hij is de metgezel van de mens. Soms schrijft men het dier verstand toe, of men gelooft dat dieren in de kerstnacht kunnen praten. Vroeger geloofde men dat dieren de dood aankondigden: het gekras van een uil in het holst van de nacht, een vlaamse gaai die schreeuwend om het huis vliegt, zij zijn beide aankondigers van de dood. Ook kondigen vogels onheil aan, zoals het voorbijvliegen van een zwarte vogel op een eenzame weg, het schreeuwen van een nachtvogel, een vogel die tegen het raam vliegt of pikt, of het vinden van een dode vogel. De Noordzeevissers geloofden vroeger dat, wanneer er een zwarte vogel s nachts over het schip vloog, er in de familie van één van de vissers een sterfgeval zou plaatsvinden.

Er zijn ook vogels die geluk brengen, zoals de zwaluw, de koekoek en de ooievaar. Volgens het Engelse volksgeloof hangt het er van af hoeveel kraaien men ziet. E kraai brengt onheil, twee kraaien brengen geluk.

De tortelduif is het beeld van de tedere liefde, onschuld, zachtmoedigheid en weerloosheid. Een duif met een brief is een boodschapper of postillon d’amoure. De eend is een symbool uit de Griekse mythologie en betekent huwelijkstrouw. Ook de zwaan is een huwelijkssymbool, het is het dier der minne dat Venus en Amor vergezelt. Twee zwanen betekenen huwelijkstrouw; dit is ontleend aan de dierenwereld, waar een zwaan zijn partner kiest voor het leven en haar altijd trouw blijft. In de Germaanse mythologie is de zwaan een attribuut van Wodan, evenals zijn witte paard en gans, en betekent licht en levensdrager.

De adelaar is het beeld van koninklijke macht en verhevenheid. Hij wordt wel gebruikt in de heraldiek en komt dan voor op familiewapens of wapens van landen of steden.

De raaf betekent beschermeling. In de 13e eeuw werd in Engeland de kop van een raaf begraven op Tower Hill, om de bevolking van de hoofdstad tegen haar vijanden te beschermen.

De reiger betekent prikkelbaar en driftig, de gier symboliseert een scherp gezicht, terwijl slankheid wordt uitgebeeld door een meeuw. Een patrijs is een roeper en beeldt vaderzorg uit; het mannetje rent ‘s avonds al roepend over het veld heen en weer om de jongen te roepen, die zich overdag over de akkers verspreid hebben om voedsel te zoeken.

Een papegaai symboliseert babbelzucht en napraten De pauw is een symbool voor pronkzucht, ijdelheid en weelde. De hovaardij is een rijk opgetooide jonge vrouw met een pauw; zij kijkt naar haar eigen beeld in een spiegel, die zij in haar hand draagt. De pauw is ook het symbool voor koninklijk en ridderlijk gedrag; in koninklijke tuinen ziet men vaak pauwen lopen. In 1400 legden de ridders in Engeland de eed van trouw af op de zijkant van een opgezette pauw. In de christelijke symboliek is de pauw het beeld van de ziel en het symbool voor opstanding en onsterfelijkheid.

Gelezen:
Dieren in het volksgeloof uit Volksgeloof en bijgeloof, door Dr. P.J. Meertens.
Bijbelse encyclopedie, Prof. Dr. W.H. Gispen e.a.
Het beste vogelboek, uitgegeven door the reader’s digest.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Knip-Pers 1991-1