Diersymbolen

De prehistorische mens was nauw bij het dierenleven betrokken en hij herkende dieren aan hun vormen en gedragingen. Verbazingwekkend zijn de grottekeningen van bizons, paarden, giraffen, antilopen, herten, mammoeten en zwijnen die gevonden zijn in Cantabrië in Spanje en de Dordogne in Frankrijk.
De griek Aristoteles (384-322 v. Chr.), de leermeester van Alexander de Grote, verzamelde alle gegevens van de in zijn tijd bekende dieren en vulde ze aan met nieuwe waarnemingen en geniale over zichten. Hij schreef vier zoölogische werken, waarin hij 500 verschillende dieren behandelde.

Een aantal wilde dieren zullen we eens nader bekijken.
Tijger
De tijger is bij ons bekend sinds de veldtocht van Alexander de Grote naar Indië in 332 v. Chr. Zijn naam Tigris is afgeleid van het Iraanse woord “thigra”, wat scherp of spits ‘betekent. In Rome duikt de tijger voor het eerst op in het jaar 19 als geschenk van Indische gezanten aan keizer Augustus. In Azië is de tijger het symbool voor kracht, hij wordt erom bewonderd en gevreesd. Goden en helden dragen daarom tijgervellen.
In China noemt men zijn naam niet uit eerbied, maar omschrijft hem als “koning der bergen” of “groot krijgsdier”. Hij wordt algemeen gewaardeerd omdat hij de wilde zwijnen, die de akkers vernielen, verdrijft en verslindt. De tijger kan demonen verjagen en daarom staan er op graven vaak stenen tijgerbeeldjes; ook komt zijn beeltenis voor op de deurposten van de huizen. In Zuid-China bestonden “weertijgers, dat zijn mensen die in tijgers konden veranderen (zoals weerwolven in onze streken).

Panter
De panter is het symbool voor wildheid, strijdlust en list. In Rome werden panters sinds 186 v. Chr. uit Afrika gehaald om dienst te doen in de dierengevechten. Veel helden uit de oudheid dragen panterhuiden.
In het oude China is de panter een gevaarlijk, wreed en wild dier, zijn staart werd als veldteken op gevechtswagens geplant. Een mooie jonge vrouw kan de bijnaam “bonte panter” hebben als ze agressief is. De zwarte panter is bijzonder gevaarlijk.

Liesbeth Teunissen

Olifant
De olifant heeft een positieve symbolische betekenis. Hij wordt in Azië gebruikt als koninklijk rijdier en als werkdier en geprezen om zijn wijsheid. De geboorte van Boeddha werd aangekondigd door een witte olifant.
Van de olifanten zijn er nog twee soorten: de Indische olifant, die in Zuid-Oost Azië leeft en de Afrikaanse olifant, die in Midden-Afrika voorkomt. Vroeger was het verspreidingsgebied groter, vooral van de Afrikaanse olifant. In vroeger tijden was het ivoor van de slagtanden van de olifant een belangrijk handelsartikel, gelukkig is dat tegenwoordig verboden. Afrikaanse volkeren, die aan Egypte onderworpen waren, betaalden hun schattingen in ivoor.
Het Indische ivoor was mooier, witter en sterker. Daarom liet koning Salomo het door de Feniciërs aanvoeren met schepen om er een troon van te laten maken. Ook werden wanden, deuren en meubelen versierd met ingelegd ivoor en goud De Feniciërs gebruikten het ivoor om het deken de kajuiten van schepen met inlegwerk te kunnen voorzien.
In het oude China is de olifant het symbool voor kracht en wijsheid. Door zijn lange levensduur is hij ook het symbool voor het overwinnen van de dood. De olifant komt veel voor als rijdier van helden in Chinese sagen. Op een olifant rijden betekent daar “geluk”.
De olifant komt veel voor op afbeeldingen van het paradijs. Na de tijd van de kruistochten hij als wapendier op de wapens en schilden van adellijke personen. In 1464 werd in Denemarken een olifantenorde ingesteld. Een witte olifant was tot 1910 het wapendier van het koninkrijk Siam (Thai land).

Beer
In het oude China is de beer een mannelijk symbool voor kracht, zijn vrouwelijke tegenbeeld is de slang. Dromen over een beer wordt gezien als voorteken voor de geboorte van een zoon. In Chinese sprookjes speelt de beer de rol van onze “boze wolf”. In de christelijke symboliek is de beer het symbool van toom Volgens kerkvader Augustinus is de beer, die een schaap van de kudde rooft een beeld van de duivel.
In de tijd van de Bijbel kwam de beer voor in Palestina en Syrië. Toen de jonge David op de schaapskudde moest passen werd hij overvallen door een beer, die hij wist te verslaan. Dit verwijst naar de zege van Christus over de machten der duisternis De heilige Gallus wordt samen met een beer afgebeeld. De beer is Gallus behulpzaam omdat hij hem verlost heeft van een doorn in zijn klauw.

Nijlpaard
Het nijlpaard was reeds in de oudheid bekend. Egyptische inscripties vermelden dat het nijlpaard in het hele nijlgebied voorkwam. Het was daar een geliefd jachtdier, bejaagd met de harpoen, omdat het de akkers verwoestte. De nijlpaardgodin, een nijlpaard met vrouwenborsten, was een zegenbrengend amulet bij het bed van barende vrouwen. Ook in Palestina en de Jordaan kwam hij voor en in grotten zijn er overblijfselen van het dier gevonden. Hij wordt beschreven in Job 40 vers 10 tot 19, vooral zijn geweldige lichaamsbouw en kracht treden daarbij op de voorgrond. Het nijlpaard symboliseert kracht en sterkte en is vaak te zien op afbeeldingen van Gods schepping van de dierenwereld.

Ineke Sanders

Struisvogel
De struisvogel is sinds de 5de eeuw vvoor Chr. bekend in de landen rond de Middellandse Zee en komt op oude rotstekeningen voor. Hij kwam vroeger veel voor in Palestina en de Syrische woestijn en is een metgezel van de jakhals. Hij wordt uitvoerig beschreven in Job 39 vers 16 tot 21.
Bij gevaar steekt de struisvogel de kop in het zand om niet gezien te worden, daarom is het dier het symbool van de traagheid. Omdat de struisvogel vaak zijn vleugels uitspreidt maar niet kan vliegen is hij ook een beeld voor huichelarij.

Jakhals
De jakhals leeft in grote groepen, die zich overdag schuilhouden en tegen de avond op pad gaan om aas te verslinden. De jakhals is een hondachtig dier dat zich graag bij graven ophoudt, daarom is hij een voorbode van de dood. De Egyptische doodsgod Anoebis wordt vaak met de kop van een jakhals afgebeeld. De zwarte jakhals is in de christelijke iconografie het symbool voor het geloof in een voortleven na de dood in het hiernamaals.

Hyena
De hyena is een veracht en onrein dier met een negatieve symbolische betekenis Deze lijkenvreter wordt beschouwd als bastaard van wolf en hond. Hij is het symbool van de hebzucht. Een legende vertelt over de woestijnheilige Makarios, die een jong van een hyena geneest van zijn blindheid. Symbolisch betekent dit dat het mogelijk is iemand met een negatieve aanleg toch “de ogen te openen”.

Gelezen:
– Prisma van de Syinbolén, Hans Biedermann.. Bijbelse Encyclopedie, Prof.Dr.W.H.Gispen e.a.
– Van Mammoet tot Gorilla, Lekturama encyclopedie

Door Rieny van Beek
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Knip-Pers 1995-1

Rieny van Beek, afm. 24  x 34 cm.

Illustraties 1: Annet van der Heide

Voor zover bekend hebben de uitgebeelde de volgende symbolische betekenis:
Vlinder: vrolijkheid en dartelheid
Vis: Christus (christelijke symboliek)  geluk
Geit: vruchtbaarheid
Schaap: argeloosheid en hulpeloosheid
Konijn: vruchtbaarheid en weerloosheid
Ree: zachtheid en soepelheid
Hert: zachtmoedig en fier
Antilope: lieflijk en schoon
Papegaai: babbelzucht en napraterij
Arend: snelheid
Pelikaan: opofferende ouderliefde
Aap: boosaardigheid en lelijkheid
Struisvogel: het niet willen zien en weten, traagheid en huichelarij
Tijger: kracht
Olifant: kracht en wijsheid
Beer: gevaar en kracht
Wolf: het kwade
Schildpad: stille kracht, lang leven en vitaliteit
Slang: duivel en dood
Krokodil: lui en onbarmhartig, huichelarij
Kikker: vruchtbaarheid