Door Rieny van Beek
Heel die lentenacht
eindigde in morgenrood
op kersebloesen
De symboliek van Japanse bloemen en planten komt tot uiting in Ikebana, dat is de Japanse kunst van het bloemschikken. Ikebana betekent: het tot leven brengen van bloemen en planten in een schikking. De priester Ono-no-Imoko introduceerde het Chinese gebruik om bloemen voor het altaar van de goden te plaatsen. Hij sticht te de Ikenobo-school, waar de bloemschikkunst geleerd kon worden. Aanvankelijk werden de bloemstukken alleen in de tempels geplaatst als offerande ter ere van Boeddha, later ook in de huizen voor het familiealtaar, bijvoorbeeld voor de rust van een overledene.
Onder invloed van het Zen-Boeddhisme werden de bloemschikkingen niet meer gezien als huldigingen aan Boeddha, maar in de tokonoma geplaatst met een decoratieve functie. De tokonoma is de traditionele ereplaats van de Japanse woning, een alkoof in de kamer, meestal gelegen tegenover de tuin. De bodem is bedekt met een tatami, een dikke rijststromat. Het is een rustige plaats voor meditatie. Hier plaatst men de bloemschikkingen, die daar goed tot hun recht komen.
In het Boeddhisme is de lotusbloem het symbool van reinheid en onsterfelijkheid. De chrysant is de meest geliefde bloem in Japan. Zij symboliseert rijpheid, waardigheid, onsterfelijkheid en een lang leven. De chrysant werd 1000 jaar geleden uit China naar Japan overgebracht en daar gecultiveerd tot een grote verscheidenheid in soorten en kleuren. In de herfst gaan veel mensen de tentoonstellingen in de openbare parken bezoeken om de chrysanten te bewonderen. De 16-bladige chrysant is het embleem van de keizerlijke familie en is op praktisch alle voorwerpen van het keizerlijke huis te zien. Kikumon is het embleem van de keizer (afb. 1) en kirimon is het embleem van de keizerin (afb. 2).
Het chrysanthemum is afkomstig uit het Grieks en betekent gouden bloem; goud als de kleur van de zon. Dit wijst naar de rode cirkel op de witte vlag van Japan: de opgang van de zon. Japan is het land van de rijzende zon.
De kersenbloesem (afb. 3) is de nationale bloem van Japan. Kersenbomen worden om de bloesem geplant en in het voorjaar neemt bijna elke familie wel een dag vrij om de schoonheid van de bloesems te bewonderen. De kersenbloesem is het symbool voor mannelijkheid, dienstbaarheid en ridderlijkheid en wordt vergeleken met de samurai, de Japanse krijger. De wilg, die in het vroege voorjaar ontluikt is een symbool voor nieuw leven en blijheid. Lange, tot op de grond hangende takken symboliseren lang leven. Riet betekent beweeglijkheid en onbezorgdheid, uitgebloeide pluimen zijn een symbool voor weemoed en rust.
De pioenroos (afb. 4) is de koning van de bloemen en betekent nobelheid en voorspoed. De dahlia betekent dankbaarheid, de amarylis spreekt van aanhankelijkheid en de magnolia duidt trouw en echte liefde aan.
Op het embleem van adelijke families komen veel van deze bloemen voor, maar ook vlinders (afb. 5), insekten, bomen en voorwerpen uit het dagelijks leven zoals sleutels (afb. 6) en scharen (afb. 7). Vanaf 900 waren deze emblemen al bekend en vooral in het feodale tijdperk in de l7de eeuw, bereikte het gebruik ervan een hoogtepunt.
Het familiesymbool of mon komt voor op alles wat de familie bezit. Ook komen zij voor op bruidskleding, rouwkleding en doodskleding (hara—kiri). De patronen zijn geweven of geborduurd, en op vijf plaatsen op elk kledingstuk genaaid; op elke mouw, elke borst en achter in de hals.
Tot besluit nog een Japans gedichtje of Haiku over kersenbomen in bloei.
Het is mei
een middag
in bloei.
Miki Rofoe.
Gelezen:
Ikebana in kleur, Doris Diels Krafft
Symbols, Signs en Signets: Ernst Lebner
Illustraties:
1 t/m 7 uit Symbols, Siqns en Signets van Ernst Lehner
- Ineke Sanders, afm.10 x 5 cm
- Liesbeth Teunissen, 19 x 10 cm
- Rieny van Beek, 7 x 6 cm
- Ineke Sanders, 4,5 x 9 cm
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Knip-Pers 1990-1