Door Rieny van Beek.

Evenals de kunst van het bloemschikken, Ikebana, wordt ook de traditie van het theezetten door veel jonge meisjes geleerd voor het huwelijk. Het mengen van de groene poeder, het drinken van de thee en het wassen van de vaat, moet met eenvoudige en volmaakte gebaren geschieden. De theeceremonie werd in de 15e eeuw ontwikkeld uit Boeddhistische riten en is een onderdeel van de Japanse gastvrijheid. Voordat men een Japans huis binnen gaat moet men zijn schoenen uittrekken en een kimono aantrekken. Men zit op dunne zwarte kussens op de tatami (rijst-stromat) bij een lage tafel. De kamers hebben papieren schuifwanden. ‘s Nachts slaapt men in dezelfde kamer en haalt laken, deken en kussen uit de kast. Een kimono is een kledingstuk zowel voor mannen als voor vrouwen en ziet er heel fraai uit. De patronen op de kimono’s zijn prachtig en worden soms naar geknipte voorbeelden aangebracht.

In de traditionele dracht dragen Japanse vrouwen kammen in het haar ter versiering. De kammen worden uit oud geurig hout gemaakt. De tanden worden gepolijst met een speciale vijl, die bedekt is met schurende bladeren. Het duurt soms meer dan vijf uur om één kam te maken. Het dragen van kammen brengt geluk en ze beschermen de deugdzaamheid van de draagster. Als een echtgenote een kam uit haar haar trekt, is dit een teken dat ze wil scheiden.

Een Japanse kunst is het maken van vliegers en het oplaten ervan. Oorspronkelijk werden ze opgelaten als symbolische dankoffers aan de goden en droegen ze geschreven lettertekens die goede voortekenen aangaven. Nu worden ze meestal versierd met kleurige patronen van traditionele ontwerpen.
Poppen worden niet alleen als speelgoed, maar ook als kunstwerk gemaakt. Tijdens een Boeddhistisch poppenfeest verbrandt men de oude poppen om zo op een eerbiedige manier afstand te doen van oud speelgoed. Met meisjesdag zet men poppen in de tokonoma die de keizerlijke familie voorstellen.

Het smeden van zwaarden was vroeger een religieuze ceremonie, waarbij de smid speciale gewaden aantrok en de buitenwereld vermeed. De kling was vaak prachtig versierd en tegenwoordig gebruikt de smid bij het maken van zwaarden nog steeds traditionele boeken als handleiding. Met jongensdag plaatst men vaak enkele zwaarden in de tokonoma als symbool voor dapperheid en mannelijkheid. Goden worden gesymboliseerd door een spiegel en een zwaard.

De spiegel, het zwaard en de komma zijn de drie symbolen van het keizerrijk. Zij symboliseren macht. De komma is een juweel van agaat of jade en is in de vorm van een tijgerklauw, dat kracht symboliseert. Het mitsutomoeteken stelt drie komma’s in een cirkel voor. Zij zijn de drie schatten van het Boeddhisme: de Boeddha, de leken en de wet.

Over de spiegel als keizerlijk symbool wordt het volgende verhaal verteld: Toen Ninigi no Mikoto, de grootvader van de eersté Japanse keizer en de kleinzoon van de godin van de zon, uit de hemel neerdaalde om Japan te veroveren, kreeg hij van zijn grootmoeder de heilige spiegel. Die bleef tot op heden het symbool van de keizerlijke functie en wordt bewaard in brokaat gewikkeld, op een vergulde houten sokkel, in de tempel van Ise, gewijd aan de godin van de zon. Volgens de legende staat op de rug van de spiegel in het Hebreeuws: “Ik ben die ben”, maar nog nooit heeft iemand het gezien. De tempel wordt om de twintig jaar afgebroken en vernieuwd volgens de oude afmetingen. De huidige tempel is de achtenvijftigste.

De krijgers in het oude Japan waren de Samoerai. Hun stand werd gesymboliseerd door twee zwaarden. Zij riepen een nieuwe traditie in het leven: het gevecht met de sabel, het symbool van de onbezoedelde eer. De samoerai waren kampioen in de gevechtskunst., Ze beoefenden het schermen (kendo) en legden zich toe op de boogschutterskunst (kioedo). Ook waren ze bedreven in de gevechtskunsten judo en karate. De samoerai streven naar loyaliteit, energie, zelfverloochening en zelfbeheersing.

OP 6 augustus wordt jaarlijks de explosie van de atoombom herdacht. Dan keren de zielen van de afgestorvenen voor een tijdje terug op aarde. In het Park van de Vrede te Hiroshima laat men op die dag duizenden lantaarns opstijgen en wegdrijven. Elke lantaarn symboliseert één ziel. In het Park van de Vrede staat ook een gedenkteken. Op de punt van een symbolische atoombom verheft zich de bronzen figuur van een meisje. In haar ten hemel gestrekte handen houdt zij een gouden kraanvogel. De kraanvogel is een algemeen Japans symbool en betekent geluk. Deze is een gevouwen kraanvogel, volgens de Japanse vouwkunst of origami. Karl Bruckner schreef hierover het boek “Die ene seconde”. Het boek vertelt over het leven van een meisje vanaf de val van de atoombom tot haar dood, tien jaar later. Als ze in het ziekenhuis ligt probeert ze de hoop op leven te behouden door het vouwen van duizend kraanvogels. Als ze er duizend af heeft gaat haar wens in vervulling: ze zal weer beter worden en gelukkig zijn.

Gelezen:
Japan, Larousse Landenserie
Japan, Richard Story
Symhols, signs en signets – Ernst Lebner
Die ene seconde, Karl Bruckner

Illustraties:
1,2,4,5: Greetje Beekman
3,6,7: Ans van Oeveren

Dit artikel verscheen eerder in Knip-Pers 1990-3